បាតុភូតថ្ងៃរះនៅអង្គរវត្តក្នុងពេលសមរាត្រីនេះ នៅពេលដែលអ្នកឈរនៅពីមុខច្រកចូលទិសខាងលិចក្នុងពេលសមរាត្រី អ្នកនឹងអាចមើលឃើញព្រះអាទិត្យដែលរះចំពីលើប្រាង្គប្រាសាទកណ្តាល។ តាមពិតទៅ ការពិពណ៌នាបាតុភូតនេះឲ្យបានត្រឹមត្រូវ គឺការផ្គូផ្គងយ៉ាងជាក់លាក់នៃស្រមោលដែលបង្កើតឡើងដោយថ្ងៃរះនៅលើប្រាង្គកណ្តាលនៃអង្គរវត្ត និងស្ពានច្រកចូលទិសខាងលិចក្នុងបរិវេណអង្គរ។

សមភាពរាត្រី កើតឡើងនៅពេលដែលដំណើគោចររបស់ផែនដី តំបន់អេក្វាទ័ ឆ្លងកាត់កណ្តាលនៃព្រះអាទិត្យ ដែលជា ភាពលំអៀងនៃអ័ក្សផែនដី inclines ឆ្ងាយពីការឆ្ពោះទៅរកព្រះអាទិត្យ។ សមភាពរាត្រីមានប្រចាំឆ្នាំគឺពីរដង មានតែនៅពេលដែលចំណុច subsolar -កន្លែងនៅលើផ្ទៃផែនដីជាចំណុចកណ្តាលនៃព្រះអាទិត្យនេះគឺពិតជាចំណាយនៅលើតំបន់អេក្វាទ័ហើយទន្ទឹមគ្នានេះព្រះអាទិត្យ មកដល់ចំនុចកំពូលនៅលើខ្សែអេក្វាទ័រស្របគ្នា។ ចំណុច subsolar នេះហូរកាត់សមីការសែលបានផ្លាស់ប្តូរទៅទិសខាងជើងដោយសមភាពរាត្រីក្នុងខែមីនានៅភាគខាងត្បូងដល់សមភាពរាត្រីខែកញ្ញា។ ក្នុងអំឡុងពេលសមភាពរាត្រីនោះផែនដីបង្គោលខាងជើង និងខាងត្បូងមិនត្រូវបានឆ្ពោះទៅរកឬនៅឆ្ងាយជាងពីកន្លងព្រះអាទិត្យឡើយ និងរយៈពេលនៃការពន្លឺថ្ងៃខុសគ្នា គឺទ្រឹស្តីដូចគ្នានៅគ្រប់ចំណុចនៅលើផ្ទៃផែនដី។ នៅសមភាពរាត្រីមួយព្រះអាទិត្យ គឺនៅមួយក្នុងចំណោមនៃចំណុចពីរផ្ទុយគ្នានៅលើ ដែនសេឡេស្ទាល ដែលជាកន្លែងសមីការសេឡេស្ទាល (ពោលគឺ ធ្លាក់ចុះ 0) និង ecliptic ចំណុចប្រសព្វ ហើយចំណុចប្រសព្វទាំងនេះត្រូវបានគេហៅថាចំណុច equinoctial: Classic ចំណុច vernal នេះ ( RA = 00 ម៉ោង 00 ម៉ែត្រ 00 s និងតមនងចា = 0 លេខ) និងចំណុចរដូវស្លឹកឈើជ្រុះ (RA = 12 ម៉ោង 00 ម៉ែត្រ 00 s និងតមនងចា = 180 លេខ)។

សមភាពរាត្រី នេះគឺជាដងតែប៉ុណ្ណោះនៅពេលដែល Terminator ព្រះអាទិត្យ គឺជាការកាត់កែងទៅតំបន់អេក្វាទ័រ។ ជាលទ្ធផលនៅភាគខាងជើងនិងភាគខាងត្បូងអឌ្ឍគោលត្រូវបានបំភ្លឺស្មើភាពគ្នា។ ពេលដែល Julius Caesar បានបង្កើតឡើង ប្រតិទិនរបស់គាត់ នៅក្នុង 45 ម.គ. លោកបានកំណត់ជា សមភាពរាត្រីនិទាឃរដូវ 25 ខែមីនា។ ដោយសារតែក្នុងមួយឆ្នាំលោក Julian (365.25 ថ្ងៃ) គឺយូរជាងមួយឆ្នាំពិតប្រាកដប្រតិទិនឃ្លាតឆ្ងាយដោយគោរពតាមសមភាពរាត្រីនេះបន្តិចដូចថា សមភាពរាត្រី នេះត្រូវបានកើតឡើងនៅប្រហែល ២១ ខែមីនាក្នុង ៣០០ គ.ស. និងដោយ 1500 គ.ស. វាបានកើនឡើងដល់ ១១ ខែមីនា។ សមរាត្រីអាចឲ្យព្រះអាទិត្យរះចំទិសខាងកើត និងលិចចំទិសខាងលិច ហើយហេតុការណ៍នេះអាចកើតឡើងតែពីរដងក្នុងមួយឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺនៅចន្លោះថ្ងៃទី២០-២៣ ខែមីនា និងថ្ងៃទី២០-២៣ ខែកញ្ញា។ សមីការនៃសមភាពថ្ងៃ និងយប់ (Equinox) ហើយពាក្យ "សមរាត្រី" មកពីភាសាបារាំងឡាតាំង "Aequus" ដែលមានន័យថា "ស្មើគ្នា" និង "nox" ដែលមានន័យថា "យប់"។

រឿងមួយដែលអស្ចារ្យ និងនឹកស្មានមិនដល់ថាអាចទៅរួចនោះ គឺបុព្វបុរសខ្មែរនាសម័យអង្គរលោកបានកសាងប្រាសាទអង្គរវត្តឡើងដោយបញ្ញាស្មារតីខ្ពស់តាមបែបបុរាណ ដែលសង់ឡើងស្មើនឹងគន្លងនៃព្រះអាទិត្យរះចំកណ្តាលនៃកំពូលប្រាសាទ។ ទីក្រុងសួគ៌ាដែលអង្គរវត្តមាននិមិត្តសញ្ញា និងការតម្រឹមដែលបំផុសគំនិតដោយតារាសាស្ត្រជាច្រើន។ អង្គរវត្តត្រូវបានសាងសង់ដោយព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២ ដែលមានន័យថា "ស្តេចសូរិយា" ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ទ្រង់ពីឆ្នាំ ១១១៣ ដល់ឆ្នាំ ១១៥០ ជាមួយនឹង "ចង្វាក់តារាសាស្ត្រ និងលោហធាតុ" ត្រូវបានឧទ្ទិសជាការគោរពដល់ព្រះវិស្ណុ ដែលជាអាទិទេពសូរិយាតាមគម្ពីរ Rigveda ។

យោងតាមអ្នកស្រី Eleanor Manikka ដែលជាអ្នកនិពន្ធ និងសរសេរអំពីសិល្បៈប្រវត្តិសាស្ត្របានលើកឡើងថា វាជាការវាស់វែងនៃប្រាសាទបានកត់ត្រាទិន្នន័យ ការតម្រឹមរះនៃព្រះអាទិត្យ និងព្រះច័ន្ទថេរ លើកំណត់ផ្លូវចូល និងចេញពីទីសក្ការៈ និងដាក់ផ្នែកនៃប្រាសាទក្នុងការផ្សារភ្ជាប់យ៉ាងជាក់លាក់ជាមួយទៅនឹងកាំរស្មីព្រះអាទិត្យក្នុងអំឡុងពេលថ្ងៃសមរាត្រី និងថ្ងៃសូរ្យគ្រាស។

គូសបញ្ជាក់ផងដែរថា បាតុភូតព្រះអាទិត្យថ្ងៃសមរាត្រីនៅអង្គរវត្តកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរណ៍កាន់តែច្រើនឡើងៗ ដែលជាទិសដៅទេសចរណ៍ថ្មីមួយដែលទាក់ទងនឹងបាតុភូតព្រះអាទិត្យ ដោយនៅឆ្នាំ២០២២ អង្គរវត្តត្រូវបានជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ១ ជាកន្លែងល្អបំផុតក្នុងពិភពលោកដើម្បីទស្សនាថ្ងៃរះ និងថ្ងៃលិច ដោយសារបាតុភូតសមរាត្រីនៅអង្គរវត្តជាមួយសំណង់បុរាណអច្ឆរិយកដ៏អស្ចារ្យរបស់បុព្វបុរសនាសម័យអង្គរ ហើយប្រាសាទអង្គរវត្តបានកសាងស្នាដៃជាច្រើនលើឆាកអន្តរជាតិ និងទទួលស្គាល់ជុំវិញពិភពលោក។ ប្រាសាទអង្គរវត្តជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់ខ្មែរតែមួយគត់ ដែលស្ថិតនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបនៃប្រទេសកម្ពុជា។

អត្ថបទដោយ៖ ងួន ឃុនណា